WCAG, dostępność cyfrowa i inne zmartwienia zamawiających szkolenia e-learningowe

Z pamiętnika firmy e-learningowej

Z pewną jednostką sektora finansów publicznych intensywnie pracowaliśmy nad dostępnością szkoleń e-learningowych(i). To projekt ze szczególną misją. Chodziło w nim o zapewnianie, aby ze szkoleń e-learningowych mogło korzystać jak największe grono użytkowników, również tych z różnymi niepełnosprawnościami – wzroku, słuchu, ruchu, niepełnosprawnością intelektualną czy zaburzeniami poznawczymi.  

‍

Opracowaliśmy ekrany szkolenia i doskonaliliśmy je we współpracy z ekspertami dostępności cyfrowej. Nauczyliśmy się przechodzić szkolenia za pomocą klawiatury i czytnika ekranu, korzystać z mało znanych funkcjonalności Articulate Storyline’a (programu do tworzenia szkoleń) oraz stosować narzędzia do doboru i oceny odpowiedniego kontrastu. Znaleźliśmy jednak szereg ograniczeń, pomimo zapewnień producenta oprogramowania o spełnianiu wymogów dostępności(ii). W związku z tym zasypaliśmy dział pomocy technicznej Articulate zgłoszeniami błędów i usprawnień. Oprócz części typowo technicznej wypracowaliśmy także projekt dokumentacji dla osób, które zamawiają i odbierają szkolenia.  

‍

Dla nas była to przede wszystkim ciekawa przygoda. Dla naszych partnerów również, choć w ich przypadku w grę wchodzi jeszcze spełnienie wymogu prawnego.

Dostępność cyfrowa – co i dla kogo

Mówiąc krótko - wszystkie strony internetowe oraz aplikacje mobilne podmiotów publicznych muszą być dostępne cyfrowo. Wynika to z ustawy o dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych(iii) oraz ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami(iv).

‍

Większość z nas – użytkowników internetu - zna takie funkcjonalności stron internetowych jak dostosowanie wielkości czcionki czy zmiana kontrastu. To zaledwie dwa z licznych ułatwień dostępu na stronach internetowych. Przepisy i zalecenia, które mówią o dostępności, związane są z Web Content Accessibility Guidelines (WCAG)(v). Wytyczne te nie są tylko listą technicznych wymogów. Znajdziemy w nich 4 zasady:

1. postrzegalność,

2. funkcjonalność,

3. zrozumiałość,

4. solidność

oraz wytyczne na trzech poziomach (A, AA i AAA) i kryteria sukcesu, które twórcy z konsorcjum W3C spisali jako twierdzenia możliwe do weryfikacji i niezależne od technologii.  

‍

Jak czytamy w streszczeniu WCAG wdrożenie tych zaleceń:

sprawi, że treści będą bardziej dostępne dla szerszego grona osób z niepełnosprawnościami, w tym dla osób niewidomych i słabowidzących, głuchych i niedosłyszących, osób z niepełnosprawnością ruchową, z zaburzeniami mowy, nadwrażliwością na światło, osób z niepełnosprawnościami złożonymi, a także dla niektórych osób mających trudności w uczeniu się i ograniczenia poznawcze; ale nie zaspokoi potrzeb każdego użytkownika z niepełnosprawnością. Niniejsze wytyczne dotyczą dostępności treści internetowych na komputerach stacjonarnych, laptopach, tabletach i urządzeniach przenośnych. Wprowadzenie wytycznych w życie sprawi również, że treści internetowe będą często bardziej użyteczne dla użytkowników w ogóle.

‍

W praktyce oznacza to takie projektowanie, które uwzględnia potrzeby tych użytkowników, którzy na przykład:

• chcą wiedzieć, co przedstawia ilustracja, choć jej nie widzą,
• mogą korzystać jedynie z klawiatury, a nie z myszy,

• powiększają widok stron lub dostosowują jej kolorystykę, aby lepiej widzieć treści.

Zalecenia WCAG na poziomie AA (z niewielkimi ograniczeniami) stanowią wytyczne dla dostępności treści internetowych w ustawie o dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Akt ten zawiera katalog podmiotów zobowiązanych. Są to:  

1. jednostki sektora finansów publicznych,

2. państwowe jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej,

3. osoby prawne, utworzone w celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym, które wymienione w dwóch wcześniejszych punktach podmioty:

• finansują ze środków publicznych w ponad 50%, lub
• posiadają przez ponad połowę udziałów albo akcji, lub
• nadzorują organ zarządzający, lub
• mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego,

4. związki tych podmiotów,
5. organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony i promocji zdrowia, osób z niepełnosprawnościami i seniorów.

Niektóre elementy stron i aplikacji – takie jak nawigacja czy narzędzia służące do kontaktu - muszą być dostępne cyfrowo(vi).  

Jak to się ma do e-learningu?

Może pomyślisz – zgoda, strona internetowa instytucji publicznej musi być dostępna dla każdego, ale co z tego wynika dla szkoleń e-learningowych? Otóż osoby, które potrzebują dostępnych szkoleń, znajdują się w gronie pracowników jednostek publicznych. Treści zawarte w szkoleniach e-learningowych służą skutecznemu wykonywaniu obowiązków.  

‍

W ustawie o dostępności cyfrowej znajdziemy też zapis, że strony internetowe działające wewnętrznie (tzn. intranety i ekstranety) muszą być dostępne cyfrowo i posiadać własne deklaracje dostępności. Do tej właśnie kategorii można zaliczyć platformę e-learningową i zamieszczone na niej szkolenia. Warto przy tym wspomnieć, że materiały z intranetu i ekstranetu opublikowane przed 23 września 2019 r. i od tego czasu nieaktualizowane nie muszą być dostępne cyfrowo. Trzeba wówczas zapewnić dostęp alternatywny, co wcale nie jest dobrym rozwiązaniem. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w których pracownicy korzystają z treści, które powstały przed wskazaną wcześniej datą, do realizacji bieżących zadań. Wówczas dostępność jest konieczna. 

‍

Co istotne dla zamawiających i dostawców e-learningu, trwają prace nad nowelizacją ustawy, a jednym z jej punktów jest wyłączenie z wymagań ustawy gier(vii).  

Niektórzy producenci rozwiązań e-learningowych, jak np. wspomniany Articulate czy Moodle(viii), przygotowali własne deklaracje dostępności oparte na szablonie Voluntary Product Accessibility Template (VPAT). W przypadku pierwszego rozwiązania sami się przekonaliśmy, że zapewniania to niekiedy za mało, np. w zakresie powiększania zawartości do 200% Storyline generuje paski przewijania w dwóch wymiarach. To zaś stanowi wytycznej dotyczącej powiększania tekstu (1.4.4 w WCAG).  

‍

W przypadku platformy Moodle, która jest często spotykanym rozwiązaniem w instytucjach publicznych, warto mieć na uwadze, że deklaracja dotyczy konkretnej czystej wersji instalacyjnej, a już niekoniecznie konkretnego wdrożenia po dostosowaniu i dodaniu wtyczek.

Podsumowanie

Dostępność cyfrowa dla instytucji publicznych jest wymogiem. Są podstawy, aby przypuszczać, że stanie się tak również w przypadku pozostałych podmiotów. Nie chodzi tu jednak tylko o prawne zobowiązania, ale o to, by projektować uniwersalne produkty cyfrowe. Takie, z których to samo wyniesie zarówno osoba, która korzysta z nich za pomocą wzroku i kursora myszy, jak i osoba niesłysząca czy z problemami widzenia.  

‍

Przygotowanie dostępnego szkolenia e-learningowego to nie kilka prostych sztuczek typu dodanie napisów czy opisów alternatywnych do obrazków. To inne podejście do projektowania i testowania oraz – co równie istotne – budżetowania. Już nasze pierwsze doświadczenia pokazują, że pracochłonność w projekcie opracowania szkolenia dostępnego jest znacząco wyższa od standardowych projektów. To również wyzwanie dla zamawiających, którzy muszą odpowiednio nazwać oczekiwania, a następnie je zweryfikować, gdy odbierają produkty(ix). O dostępności cyfrowej e-szkoleń na pewno będziemy jeszcze pisać. Zapraszamy też do kontaktu z nami osoby, które są odpowiedzialne za ten temat w swojej instytucji.

‍

‍

Przypisy końcowe

(i) Zadanie zrealizowano w ramach projektu „Equal chances – equal work” (Równe szanse - równa praca), współfinansowanego z Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014 – 2021 w ramach programu “Social Dialogue - Decent Work”. Projekt był prowadzony przez UMW oraz Fundację Aktywizacja. Jego celem jest tworzenie lepszych warunków pracy dla osób z niepełnosprawnościami. Jednym z elementów projektu jest stworzenie przyjaznych szkoleń e-learningowych.

(ii) Articulate Storyline 360 Accessibility Conformance Report (stan na 15 września 2021 r.)

(iii) Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych [PDF]

(iv) Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami [PDF]

(v) Oficjalne polskie tłumaczenie wytycznych dla dostępności treści internetowych (WCAG) 2.1.

(vi) Jeśli interesują Cię szczegóły, takie jak pojęcie alternatywnego dostępu, możliwe wyłączenia oraz to kto i jak egzekwuje przepisy, zajrzyj do omówienia wymogów dostępności cyfrowej dla podmiotów publicznych.

(vii) Projekt nowelizacji ustawy o dostępności cyfrowej wpisany do wykazu prac rządu (dostęp: 4 listopada 2021 r.)

(viii) Moodle accessibility conformance report

(ix) W Urzędzie m. st. Warszawy funkcjonuje Standard dostępności cyfrowej [PDF], który został opracowany we współpracy z organizacjami pozarządowymi i jest próbą określenia wymagań dla produktów cyfrowych.